Фокусот на турските големи инвестициски активности е видлив ширум Балканот.
Судејќи според се, резултатите од изборите во Турција ќе ги натераат нашите политичари како задолжително четиво да ја изучат книгата Стратешка длабочина, потпишана од шефот на турската дипломатија Ахмет Давитоглу.
Во третото поглавје на таа книга под име „Темелните принципи на турската политика на Балканот“, авторот говори за своевиден манифест на надворешната политика за сегашноста и иднината, застапувајќи воспоставување на рамнотежа во однос на турската зависност од другите за создавање на повеќе паралелни алијанси во регионот.
Балканот и Турција поради политичката и историската позиција прават една алијанса. Можеби може комотно од турска перспектива да се нарече стратешка алијанса. Во тие глобални движења до израз најмногу доаѓа демонстрирањето на економската моќ на Турција, чиј резултат е високо пласиран, 15 место во светското економско движење со бруто домашниот производ (БДП) од 697,6 милијарди долари (или 521,9 милијарди евра), со пораст од 4,4% од година во година и стапка на невработеност од 9,9%.
Исто така, Турција се наоѓа на првото место од 32 развиени и земјите во развој според покачување на бројот на работната сила. Според податоците на Меѓународниот монетарен фонд и Статистичкиот институт на Турција, бројот на работната сила е зголемен на 4,7 милиони луѓе од почетокот на глобалната економска криза, односно од јануари во 2008 година до ноември во 2013 година.
Економска сила
Според овие индикатори, навистина е голема економска сила. Дека од овие бројки сите стравуваат, ни покажува позицијата на оваа, која себеси често сака да се краси со епитетите на европска, азиска, балканска, кавкаска и медитеранска држава, која зад себе ги остава сите сомнежи во обемот на нејзините амбиции на Балканот.
Фокусот на турските големи инвестициски активности е видлив ширум Балканот. Посебно се истакнуваат инвестициските активности во телекомуникациските услуги, транспарентаната инфраструктура и банкарските работи. Вложувањата на Турција во Албанија најмногу се однесуваат на телекомуникациските услуги, каде што турскиот капитал е присутен во двата оператори Албтелеком (телеком) и Иглмобил (интернет).
За разлика од Албанија, вложувањата на Турција во Косово и Србија најмногу се однесуваат на транспортните услуги, каде што турскиот капитал е присутен во изградбата на автопатот кој ги поврзува Косово и Србија. Вложувањата на Турција во Македонија се однесуваат на телекомуникациските услуги, каде што турскиот капитал е присутен во двата аеродроми Скопскиот (патнички) и Охридскиот (туристички).
Меѓутоа, во сите овие земји очекуваат пораст на инвестициските активности од Турција, со надеж дека нема да го надмине нивото на инвестициските активности од ЕУ. Дека за тие активности не е доволна само добра намера, покажува и податокот дека по посетата на премиерот на Турција Ердоган на премиерот на Косово Тачи трговијата меѓу Анкара и Приштина се дуплирала, од 120 милиони долари (89,7 милиони евра) во 2008 година на 210 милиони долари (156,7 милиони евра) во 2009 година.
Тешко е да не се запрашаме како е можно по бројните средби на делегацијата на Босна и Херцеговина со делегацијата на Турција да нема раст на скалата која ги мери инвестициските активности во нашата земја.
Ако ги разгледаме достапните податоци, лесно е да се види дека претставниците на Босна и Херцеговина во периодот на почетокот на 2009 година до почетокот на 2014 година се сретнале со претставниците на Турција 70 пати. Така, на пример, Бакир Изетбегович имал 44 средби, Златко Лагумџија 26, Небојша Радмановиќ, Жељко Комшиќ и Никола Шпириќ, како и целото Претседателство заедно 27 средби. Кога ќе го собереме ова, доаѓаме до едноставен заклучок. Затоа, речиси сто средби ја резултирале позицијата на Турција на деветото место на економските односи, за жал многу подалеку од Австрија, Германија и Унгарија.
Меѓутоа, сите податоци не се така лоши. Ако се вратиме малку назад и го анализираме периодот од 2003 година до 2013 година, можеме да видиме дека трговските односи се во пораст пет и пол пати. Исто така, извозот од Турција е пораснат од 8 на 124 милиони долари (од 47,1 на 204,7 милиони евра). Меѓутоа, голем проблем и кочница на продлабочувањето на оваа соработка претставуваат задкулисните административни процедури.
Во Босна и Херцеговина постојат административни пречки кои се производ на лошото и неусогласено законодавство со европските стандарди. Некаде и постојат закони, но не се применуваат затоа што не постојат спроведувачки акти. Босна и Херцеговина поголемиот дел од процесот го усогласува со нормативите на ЕУ кои се разликуваат од нормативите на Турција.
Често се случува на нашите компании како потенцијални инвеститори административно да им е тешко и комплицирано да инвестираат во Турција, на што и турските потенцијални инвеститори ќе се пожалат. Тоа е резултат на тоа дека домашните органи не се подготвени на нивоа од општините, кантоните и ентитетот па до државата да решаваат барања и апели кои се вообичаени и нормални. Како резултат на таа неподготвеност, само до 2010 година инвестициските активности од Турција претставуваа учество од 2,2% од вкупните странски директни инвестиции.
Денес во Босна и Херцеговина работат 15 Турски компании со висина на инвестициски влогови во десетгодишен период од 233 милиони долари (174,1 милион евра). Во овие компании работни места нашле 1.667 луѓе, со тенденција за пораст. Најзначајни инвеститори меѓу тие компании се Кастамон Ентегер – Натрон – Хајат во Маглај, Сода Санаји А. С. – Сисекам Сода Лукавац во Лукавац, Т. Ц. Зираат Банкаси – Туркиш Зираат Банк Босниа во Сараево.
Евидентно е дека сите бариери во билатералните политички односи за меѓусебно инвестирање се отстранети. Но, во овој меѓусебен однос се чини дека повеќе напор вложува Турција отколку Босна и Херцеговина. Така, на пример, Турција ги поттикнува своите компании кои имаат намера да покренат инвестициски активности во Босна и Херцеговина, стотици пријатели од Турција основале Центар за развој на односите со Босна и Херцеговина (BIGMEV), основана е Фондација за развој на образованието во Сараево, изградба на инфраструктурни проекти која ја овозможи ТИКА, како и многу други форми на помош и поддршка.
Меѓутоа, Босна и Херцеговина не успеа да одговори ни на апелот на турските инвеститори да го олесни преформансот на работните луѓе, укажувајќи на комплицираната бирократија и лошите услови за странските инвеститори. Јасно, тоа до некаде е и разбирливо со оглед на тоа дека прашањето за инвестициите само кај нас ја надминува економската димензија и ја поприма таа политичката.
Перцепцијата на Турција во Босна и Херцеговина кај некои луѓе буди идеа на неосманизам, фрлајки во сенка тоа што е направено во минатото и што се прави сега за подобрување на билатералната соработка во која неопходно е вклучена економската соработка на двете земји. Отсуството на политички консензус, кој евидентно не постои во Босна и Херцеговина, го покажува и изјавата на членовите на домашните парламентарни групи за пријателство за средна и источна Европа која гласи – Турција не покажува ни подготвеност да ги разбере другите две страни, туку е исклучиво на страната на босанскиот народ.
Димензии на пријателствата
Поради вакви, пред се би се рекло непромислени отколку тенденциозни изјави, нема институциска поддршка на турските инвестициски активности така да некои во перспектива немаат успех (како партнерството на БХ Ерлајнс и Туркиш Ерлајнс), додека некои во старт немаат можност (како турските инвестиции во 100 фарми за кози во вредност од 500 милиони КМ).
Без оглед на фактот дека понекогаш има малку претерување, сепак може да се заклучи дека доминантната тенденција на мотиви на турските инвеститори повеќедимензионално пријателство кое се развило од исклучителните пријателски односи на двете земји. Но, проблемот е во разбирањето на секоја од тие димензии на тоа пријателство. Додека во Босна и Херцеговина го ценат тоа дали намерите кои Турција ги покажува се во интерес за стабилност на Балканот или заживување на империјалистичките стремежи, прагматичната турска политика добро ја разбрале, судејќи според се, соседите. Така во Србија инвестираат за изградба на патишта, во Црна Гора во никшиќката железара, а во Хрватска инвестираат во купување на недвижности.
Дали поимот стратешка длабочина во нашето политичко милје се толкува дека инвестициските активности на Турција се длабоко под оние други земји или се мисли дека политичките активности на таа земја се длабоко поврзани со идеолошките и историските димензии во однос на другите земји – останува да се види.
Ал Џезира Балкан – Сараево