Станови за кои некогаш макотрпно граѓаните на Турција штедеа, уредуваа и ги правеа за живеење толку долго сега лежат во куп урнатини по силниот земјотрес што ја погоди оваа земја, но и соседна Сирија. Нови и стари згради, некои изградени пред само шест месеци, се распаднаа. Други се сплескаа како бетонски палачинки.
Целосниот обем на штетите од земјотресот со јачина од 7,8 степени според Рихтеровата скала во понеделникот и континуираните последователни потреси што предизвикаа хаос во Турција и Сирија, при што загинаа повеќе од 25.000 луѓе, не е познат. Бројот на смртни случаи во Турција секојдневно се зголемува.
Паралелно, расте гневот зошто, во земја со повеќе раседни линии и историја на големи земјотреси, квалитетот на градбата е толку лош што зградите се распаѓаат како хартија.
Експертите велат дека Турција има прописи за да спречи таква катастрофа, но тие слабо се спроведуваат од градежните компании, од кои најголемите често се блиски до претседателот Реџеп Таип Ердоган. Официјални лица велат дека 12.141 зграда биле или уништени или сериозно оштетени во Турција.
Бидејќи првиот земјотрес беше толку силен, „треба да се очекуваат штети, но не и штета каква што гледате сега“, изјави за француската новинска агенција АФП Мустафа Ердик, професор на Универзитетот Богазичи во Истанбул.
– Дури и ако зградата се урне, луѓето обично можат да се кријат додека спасувачите не ги најдат, рече тој.
Но, овој пат, додаде тој, зградите „се урнаа како палачинки“.
„Катовите се наредени еден врз друг“, рече Ердик, кој исто така е член на Турската фондација за земјотреси, што значи дека има мали шанси луѓето да бидат пронајдени живи.
Па зошто се урнаа зградите? Причините обично се поврзани со неквалитетниот бетон, кој понекогаш се меша со премногу вода и чакал и премалку цемент, вели Зихни Текин, консултант на Техничкиот универзитет во Истанбул.
– Други причини вклучуваат челични шипки кои се премногу тенки за зајакнување на столбот, што влијае на издржливоста на зградата, рече инженерот.
Неколку американски експерти за земјотреси, гледајќи фотографии и видеа од згради кои се урнаа како палачинки, рекоа дека главната мана е веќе очигледна: тоа се нееластични бетонски згради, кои имаат несоодветна конфигурација на арматурни шипки што овозможуваат бетонот да стане кршлив и да експлодира кон надвор.
„Станбените згради во областа се претежно направени од кршлив бетон и се исклучително подложни на тресење предизвикано од земјотреси“, соопшти градежната компанија Miyamoto International. Ваквите згради покажаа ранливост на земјотреси ширум светот, вклучително и во Мексико и Нов Зеланд.
„Ако вашите носечки столбови експлодираат нанадвор, подовите само ќе се натрупуваат еден врз друг“, вели професорот Џејмс Долан, експерт за системи за грешки во Калифорнија и Турција.
Тоа е истото одново и одново во земјотресите ширум светот, каде што тој тип на градба е исклучително вообичаен, а знаеме дека ќе пропадне на ист начин, вели Долан.
-Друга причина зошто зградите можат да бидат ранливи на уривање е недостатокот на соодветни врски помеѓу вертикалните столбови и хоризонталните подови, а тие врски пукаат при земјотрес, рече Долан.
Текин, пак исто така, го обвини нискиот квалитет на образованието на инженерите и архитектите, и покрај тоа што приватните универзитети никнуваат низ Турција. Турските власти, исто така, се коцкаа со олеснување на прописите. Градежните шифри на Турција, засновани на шифрите на Калифорнија, редовно се ревидираат по земјотресот во 1999 година во северозападна Турција. Последната ревизија беше во 2018 година.
„На хартија, стандардите постојат, но надзорната работа е доверена на приватни компании“, рече архитектот од Истанбул, Ајкут Коксал.
Но, надзорот е слаб, додаде тој, давајќи им на градежниците поголема слобода да ги следат – или да не ги следат – правилата.
Комплицираните бирократски процедури, исто така, завршуваат со тоа кој е одговорен ако или кога нешто тргне наопаку, рече Ердик.
Има толку многу чекори и потписници што на крајот е тешко да се идентификува кој е одговорен.
За да се реши овој проблем, тој препорачува да се наметне осигурување за небрежност за сите актери, со што на жртвите им се гарантира компензација од виновниците.
„Така е на друго место во светот и така треба да биде и во Турција“, рече тој.
Очигледната небрежност и алчност што ја покажаа некои изведувачи предизвика бес, особено откако луксузните станови изградени во изми