Во одредени етички кодекси постои експлицитна одредба во врска со објавување на лични писма, која им наложува на новинар(к)ите да добијат согласност од испраќачот на писмото и од примачот (или од нивните законски наследници).
Пишува: Жарко Трајаноски, м-р по човекови права
На 1.10.2013, на Фејсбук профилот на еден бренд за облека со слогани за борба против хомофобијата и омразата („Gay& STR8, EqualityTeesAgainst H8!“) е објавена фотографија од приватно писмо кое предизвика вистинска лавина од главно позитивни реакции на социјалните мрежи.
Стории за писмото, проследени со бројни коментари и споделувања, беа објавени и на повеќе електронски и печатени медиуми ширум светот. Некои медиуми отворено ги повикаа читателите да го прочитаат личното писмо. Само сторијата на TheHuffingtonPost „GrandfatherWritesLetterToHisDaughterAfterSheKicksOutHisGayGrandson“ забележа над 37 илјади споделувања и над 6 илјади коментари. Сторијата започнува со најголема пофалба за писателот на писмото: „Thismanmaydeservetowin “GrandfatherOfTheYear.”“
Македонски одгласи: „Дедото на годината“ претставен како хомофоб
„Новинарот треба… да води сметка да не пласира искривени факти и да не создава погрешна слика во насловите…“ – НОВИНАРСКИ КОДЕКС
„Проверете насловите… да не даваат неточно претставување на работите.“ Етички кодекс – Здружение на професионални новинари – документот е на англиски јазик
И во повеќе македонски медиуми беа објавени написи за популарното писмо, во кои главно се споменуваше синтагмата „дедо на годината“. Во најголем дел од написите беше објавена фотографија со дел од писмото, без да биде наведено од каде е преземена фотографијата.
Врв на неетичко известување претставува објавувањето на насловот „Дедо на годината: Ќерко, да го исфрлиш од дома твојот син затоа што е пе*ер“ – школски пример за создавање на погрешна слика во насловот.
Имено, насловот воопшто не кореспондира со содржината на објавениот напис. Во содржината на написот се повикуваат читателите: „Прочитајте го неверојатното писмо каде таткото страствено се пресметува со одлуката на ќерката да се откаже од својот син откако тој ѝ признал дека е хомосексуалец.“ Во содржината на објавениот дел од писмото воопшто нема ниту употреба на „пе*ер“, ниту, пак, повик до ќерката „да го исфрлиш од дома твојот син затоа што е пе*ер“. Напротив, во писмото има порака дека исфрлањето на синот „од дома само затоа што кажа дека е геј е грозно! Родител кој се откажува од своето дете е против природата!“
На интернет пребарувачите на вести сѐ уште може да се види првичниот наслов на оваа објавена вест: „Дедо на годината: Ќерко, да го исфрлиш од дома твојот син затоа што е геј е грозно!“ Останува енигма зошто подоцна е променет насловот во „Дедо на годината: Ќерко, да го исфрлиш од дома твојот син затоа што е пе*ер“, кој погрешно го претставува „дедото на годината“ како хомофоб, наместо како борец против хомофобијата.
Етички дилеми во врска со објавување на лични писма
Медиумите што го преобјавија писмото воопшто јавно не го поставија прашањето дали објавувањето и преобјавувањето на лични писма без нивна авторизација и согласност е етички прифатливо.
Во одредени етички кодекси постои експлицитна одредба во врска со објавување на лични писма, која им наложува на новинар(к)ите да добијат согласност од испраќачот на писмото и од примачот (или од нивните законски наследници).
Доколку не станува збор за отворени јавни писма (или писма до уредникот), објавувањето на лични писма честопати е проследено со етички контроверзи, дури и кога станува збор за писма кои биле испратени до јавни личности, како што е Папата.
Објавување без проверка на автентичноста и наведување на изворот
Најголем дел од медиумите кои го преобјавија писмото не се обидоа да ја проверат неговата автентичност и дали испраќачот и примачот на писмото дале согласност за негово објавување. Ретки беа медиумите кои се обидоа да добијат дополнителни информации за изворот на писмото и за лицата кои се инволвирани во него. На пример, во написот „GrandpaWritesLetterDisowningDaughterAfterSheDisownsGaySon“ („Дедо напиша писмо во кое се откажува од ќерката откако таа се откажа од својот геј син“) новинарот се потрудил да добие информации од одговорното лице на фејсбук страницата каде што првично е објавено писмото. Во дополнително објавените информации стои дека писмото го добиле од тинејџерот – внук на испраќачот и син на примачот на писмото:
„Се обидувам да ги убедам тинејџерот и неговиот дедо да излезат јавно и да дадат интервјуа за медиумите за да се рашири нивната порака. Во моментов тие се уплашени и помалку нервозни заради бројните барања зашто се чини дека момчето сѐ уште нема јавно проговорено за својата сексуална ориентација. Ќе ги препратам Вашите информации за контакт до нив и ќе работам на тоа да ги убедам да проговорат пред јавноста зашто тоа би било многу добро за каузата.“
Содржината на одговорот покренува низа етички прашања: Дали медиумите требало да (пре)објават писмо добиено од тинејџер (кој не е ниту испраќач, ниту примач на писмото)? Дали во случајов имаме неовластено објавување на лични записи (во нашиот правен систем, кривичното дело „Неовластено објавување на лични записи“ предвидува дека „Тој што без дозвола на авторот во случаите кога такво одобрение е потребно, ќе објави дневник, писмо или друг личен запис, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година“. Дали медиумите ја почитувале етичката заповед „минимизирајте ја штетата“ при објавување на лично писмо во кое се содржани лични имиња, лични податоци (сексуална ориентација) и други лични и семејни прилики?
Колку за потсетување, во нашиот правен систем постојат и кривичните дела „Повреда на тајноста на писма или други пратки“ и „Изнесување на лични и семејни прилики“. Првото забранува повреда на тајност на писмо без согласност на лицето на кое му е упатено. Второто забранува изнесување или пренесување на „нешто од личниот или семејниот живот на некое лице што може да му штети на неговиот углед“ и има потежок облик доколку е „сторено преку печат, радио, телевизија или со други средства за јавно информирање…“.
Накусо, новинар(к)ите треба да бидат особено внимателни при објавување на лични писма без дозвола на авторот и примачот, затоа што се изложуваат на ризик да добијат приватни тужби за „неовластено објавување на лични записи“ или за „повреда на тајноста на писма“. Исто така, имајќи го предвид принципот „минимизирајте ја штетата“, новинар(к)ите треба да бидат уште повнимателни кога станува збор за лични податоци на тинејџери (име и сексуална ориентација) и нивните лични и семејни прилики.
Оваа анализа е изработена во рамките на Проектот на УСАИД за зајакнување на медиумите во Македонија – Компонента Сервис за проверка на факти од медиумите, имплементирана одМетаморфозис. Анализата e овозможенaсo поддршка на Американската агенција за меѓународен развој (УСАИД). Содржината на анализата е одговорност на авторот и не ги одразува ставовите на Метаморфозис, УСАИД или Владата на САД. За повеќе информации за работата на УСАИД во Македонија, ве молиме посетете ги веб-страницата (http://macedonia.usaid.gov) и Фејсбук-страницата на УСАИД (www.facebook.com/USAIDMacedonia).