Иако браната Хувер во Невада повеќе не ја носи титулата за најголема во светот, таа е дел од глобалното наследство кое, според ново истражување, буквално ја поместило оската на нашата планета. Во текот на изминатите два века, човештвото тивко ги навалувало половите на Земјата за повеќе од еден метар со изградба на илјадници брани низ целиот свет.
Клучот лежи во прераспределбата на масата и моментот на инерција на планетата. Земјата постојано се врти околу својата оска, слично како кошаркарска топка на врвот на прстот. Но, ако одеднаш додадете грутка глина на едната страна од таа топка, нејзината ротација ќе се затресе. За да се зачува импулсот, страната со дополнителна маса ќе се помести малку нанадвор, менувајќи ја својата оска на ротација.
Во случајот со нашата планета, таа „грутка глина“ е огромната количина вода заробена во вештачките езера зад браните. Оваа вода, која инаку би се влеала во океаните, создава нова концентрација на маса на континентите, доволна за малку, но мерливо поместување на половите.
За да го истражат овој фасцинантен ефект, научниците од Универзитетот Харвард анализирале глобална база на податоци од 6.862 брани изградени помеѓу 1835 и 2011 година. Тие пресметале колку вода е складирана во акумулациите и како оваа нова распределба на масата влијаела на оската на Земјата.
Резултатите покажале дека изградбата на браните ги поместила половите за вкупно 113 сантиметри. Како несакан ефект, задржувањето на водата на копно, исто така, предизвикало глобалното ниво на морето да падне за 21 милиметар во истиот период.
Промената не беше еднонасочна. Во 20 век, кога се случија повеќето од 104 сантиметри движење, насоката варираше во зависност од тоа каде во светот беа изградени најголемите брани.
Од 1835 до 1954 година, интензивната градба во Северна Америка и Европа го помести Северниот Пол за околу 20,5 сантиметри кон 103-тиот источен меридијан, линија што поминува низ Русија, Монголија, Кина и Индокина.
По 1954 година, фокусот на градбата се префрли на источна Африка и Азија. Ова предизвика промена на насоката, а полот почна да се движи околу 57 сантиметри кон 117-тиот западен меридијан, кој поминува низ западна Северна Америка и Јужниот Пацифик.
„Кога ја задржуваме водата во браните, не само што ја одземаме водата од океаните, што предизвикува пад на нивото на морето, туку и ја прераспределуваме масата низ целата планета“, објасни Наташа Валенчиќ, водечки автор на студијата на Харвард.
„Ова нема да започне ново ледено доба, бидејќи поместувањето на половите од околу еден метар е релативно мало, но секако има импликации за следење на нивото на морето“, додаде таа.
Иако ова е кумулативниот ефект на илјадници брани во текот на децениите, некои од нив се толку масивни што имаат мерливо влијание и сами по себе. Најдобар пример е браната Три клисури во Кина, најголемата хидроелектрична брана во светот. Геофизичарите на НАСА претходно проценија дека тој резервоар, кој може да собере 40 кубни километри вода, има доволно маса за да го помести полот на Земјата за околу 2 сантиметри.