Денес, 4 мај 2025 година, се навршуваат точно 45 години од смртта на Јосип Броз Тито, еден од најзначајните лидери на 20 век, чие име е неизбришливо врежано во историјата на Југославија и пошироката светска политичка рамка. Тито почина во 1980 година, оставајќи зад себе комплексно наследство кое сè уште предизвикува многу контроверзии, но и почит.
Јосип Броз Тито е роден на 7 мај 1892 година во Кумровец, Хрватска, во сиромашно семејство. Уште во младоста, тој покажа склоност кон политичка ангажираност, но и способност за организација и управување. За време на Првата светска војна, тој се борел како дел од австроунгарската армија и бил ранет неколку пати. Неговата борба за слобода започна со Работничкото движење и продолжи преку партизанскиот отпор против нацистичката окупација на Југославија во Втората светска војна.
Како командант на Југословенската народноослободителна армија (ЈНА) за време на војната, Тито стана симбол на отпорот и националното единство. Тој формираше обединета партизанска војска што ги принуди окупаторите да ја напуштат земјата. По војната, Тито стана претседател на новата социјалистичка Југославија, држава која во тоа време претставуваше симбол на независност од големите светски сили, но и модел во кој се споија социјализмот и федерализмот.
Во југословенски контекст, Тито стана клучна фигура која ја обликуваше политичката, економската и културната реалност на земјата. Под негово водство, Југославија разви специфична форма на социјализам, далеку од советскиот модел, додека одржуваше рамнотежа помеѓу Источниот блок и западниот свет. Тито, како водач на Движењето на неврзаните, беше голем застапник на меѓународната неутралност и борбата за правата на помалите и послабите нации.
Тито имаше исклучително силна личност, која многумина ја почитуваа, но и ја плашеа. Неговата политика на неутралност и неврзаност ѝ овозможи на Југославија да биде влијателна на меѓународната сцена, а неговата дипломатија му овозможи да одржува рамнотежа меѓу Америка, Советскиот Сојуз и другите светски сили.
Иако се смета за еден од најистакнатите лидери на 20 век, наследството на Тито не е без контроверзии. Поради начинот на кој управуваше со Југославија, многумина го сметаат за авторитарен владетел. Иако неговите достигнувања во градењето на државата и одржувањето на внатрешната стабилност се неоспорни, постојат и критики за неговиот авторитарен стил на владеење, потиснување на политичките противници и евентуално репресија на малцинските етнички групи.
Сепак, во многу делови од поранешна Југославија, Тито останува предмет на длабоко почитување, додека во други тој буди силни негативни чувства. Југославија реагираше на неговата смрт, која се случи на 4 мај 1980 година, како загуба не само на политички лидер, туку и на симболичен обединувач. Многумина го паметат тој момент како крај на една ера.
Денес, 45 години по неговата смрт, Тито сè уште остава длабок белег во колективната свест на луѓето од поранешна Југославија. Иако новите политички трендови, економските промени и разните национални тензии ја променија политичката карта на Балканот, Тито останува поларизирачка, но и инспиративна фигура. За некои, тоа е олицетворение на стабилност, мир и просперитет, додека други го гледаат како симбол на репресија и авторитаризам.
На годишнината од неговата смрт, бројни настани низ поранешните југословенски републики ја одбележуваат неговата личност и наследство. Иако Југославија исчезна, Тито останува во центарот на вниманието и како политички феномен и како историска личност чие наследство нема лесно да се заборави.