Ненадејната посета на унгарскиот премиер Виктор Орбан на Москва и средбата со рускиот претседател Владимир Путин претходно овој месец предизвикаа реакции во Европската унија и предизвикаа дебата за тоа дали на Унгарија треба да и се одземе шестмесечното претседавање со Советот на ЕУ, кое започна на 1 јули.
Посетата на Орбан на Русија, која тој ја опиша како „мировна иницијатива“, наиде на критики од претставници на ЕУ и многу земји-членки.
Орбан беше остро критикуван од европските лидери, вклучително и претседателот на Европскиот совет Шарл Мишел, претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен и високиот претставник за надворешни работи Жозеп Борел.
„Ротационото претседателство со ЕУ нема мандат да се занимава со Русија во име на блокот“, напиша Мишел на платформата Х.
Борел рече дека унгарскиот премиер „не ја претставува“ ЕУ на кој било начин.
„Жолт картон“ за Орбан
Амбасадорите на ЕУ во Брисел се состанаа на 10 јули за да разговараат за посетите на Орбан на Русија и Кина, како и за иднината на унгарското претседавање со ЕУ.
Амбасадорите го осудија Орбан за користење на симболот на ЕУ за време на посетата, велејќи дека му наштети на единството на 27-те земји и постапи спротивно на договорите.
Тие ја изразија својата нелагодност од дипломатските посети на Унгарија од почетокот на нејзиното претседавање.
Опишувајќи ги постапките на Орбан како „кршење на правилата“, амбасадорите ја истакнаа обврската на земјата која претседава со Советот на ЕУ, која нема овластувања за надворешна политика, да соработува со другите земји-членки.
Унгарија тврди дека Орбан посетите не ги вршел во име на ЕУ, туку исклучиво во својство на унгарски премиер, со цел да се проценат можностите за прекин на огнот во војната меѓу Русија и Украина.
Иако од средбата не излезе конкретна одлука и не беше даден сигнал за одземање на претседателската функција на Унгарија, дипломат на средбата дискусијата ја опиша како „жолт картон“ за Орбан.
Повик за прекин на унгарското претседателство
Лидерите на политичките групи во Европскиот парламент одржаа состанок во четвртокот за да разговараат за можни санкции, вклучително и бојкот и предвремено прекинување на унгарското претседателство, наведувајќи слични причини.
Во меѓувреме, либералната партија „Да ја обновиме Европа“ и „Зелените“ во Европскиот парламент изразија загриженост за претседателствувањето на Орбан.
„Унгарскиот премиер ги поткопува позициите одобрени од Европската унија и дејствува против нашите интереси и тоа мора да се запре“, рече Валери Хајер, претседател на партијата „Да ја обновиме Европа“.
Либералите ги повикаа Европскиот совет и Европската комисија да преземат одговорност и да иницираат неопходни чекори, вклучително и потенцијално повикување на членот 7, што може да доведе до суспензија на гласачкото право на Унгарија.
Дали е можно да се одземе претседателската функција?
Одземањето на претседателството на една земја-членка пред истекот на нејзиниот мандат е неочекувано и сложено, бидејќи во договорите на ЕУ не постои директен правен механизам кој конкретно би се справил со оваа ситуација.
Една од опциите вклучува дипломатски канали и политички притисок, што би можело да ја доведе дотичната земја доброволно да се повлече.
Доколку се поднесе барање за отстапување и се постигне консензус меѓу земјите-членки и институциите на ЕУ, Советот може да одобри префрлање на претседателството на следната држава по ред.
Ова сценарио, сепак, изгледа малку веројатно за Унгарија, која не ја компромитира својата политика и покрај несогласувањата со ЕУ и земјите-членки во последните години.
Земјите-членки на ЕУ би можеле да гласаат за промена на распоредот за претседавање и да ја назначат Полска наместо Унгарија.
Но, за тоа да се случи, Мишел ќе треба да даде предлог заснован на релевантниот член од Договорот за функционирање на Европската унија.
Понатаму, повеќето членки на ЕУ се двоумат околу идејата бидејќи стравуваат дека тоа ќе го ослаби принципот на ротирачкото претседателство, што им дава шанса на помалите земји да влијаат на агендата на ЕУ и може да се направи преседан.
Измените на договорите на ЕУ кои го регулираат функционирањето на институциите би можеле да ги пополнат правните празнини во вакви ситуации.
Имајќи предвид дека амандманите на договорите бараат консензус меѓу сите земји-членки и одобрување во согласност со националните процедури, тоа исто така не се очекува да се случи наскоро.
Друг пристап може да биде воведување санкции со суспендирање на одредени права на државата претседавач, иако тоа не е директно поврзано со самата држава претседавач.
Механизмите како што е член 7 од Договорот за ЕУ може да се користат како алатка во екстремни случаи кога се смета дека дејствијата на една земја-членка ги прекршуваат вредностите на ЕУ.
Што е член 7 од Договорот за ЕУ?
Во членот 7 од Договорот за Европската унија се претставени процедурите на договорот за Европската унија со кои може да се суспендираат одредени права на земјите-членки. Но, нема процедура за исфрлање на земја членка на ЕУ.
Постапката е предвидена за случаи кога ЕУ јасно определува една од членките како повторен прекршител на темелните вредности на ЕУ, пред се почитување на човековото достоинство, слобода, еднаквост, демократија, човекови права и правата на малцинствата.
Европскиот совет може да гласа за суспендирање на кое било од правата на една земја-членка, како што се правото на глас и застапеноста во институциите на ЕУ.
Едногласноста со исклучок на самата земја-членка е неопходно за да се утврди повреда на вредностите на една земја-членка, додека квалификуваното мнозинство е доволно за да се гласа за санкција.
Земјата-членка под санкции сè уште е обврзана со своите обврски од Договорот за ЕУ, а санкциите може да се изменат или укинат со гласовите на мнозинството во Советот.
Во 2022 година, Европската унија ја услови распределбата на средствата од буџетот за Унгарија како дел од механизмот за условување поради долгогодишна загриженост за злоупотреба на фондовите на ЕУ, што спаѓа во опсегот на член 7. Таа постапка е во тек.