Времето лета, а во последно време се чини дека самата Земја се врти побрзо. Во текот на неколку дена во јули и август оваа година, нашата планета може да доживее мало забрзување во својата ротација, скратувајќи ги деновите за неколку милисекунди. Иако незабележливо за нас, феноменот поставува важни прашања за научниците: дали самото време се забрзува и дали светските мерачи на време ќе мора да преземат невиден чекор да одземат секунда?
Стандарден ден на Земјата трае точно 86.400 секунди. Сепак, научниците предвидоа дека 9 јули (сè уште не е потврдено дали бил пократок), 22 јули и 5 август ќе бидат пократки за милисекунда или повеќе. Најбрзиот ден регистриран досега беше 5 јули 2024 година, кога планетата ја заврши својата ротација 1,66 милисекунди побрзо од просекот, пишува Гардијан.
До средината на 20 век, должината на денот беше дефинирана едноставно – според ротацијата на Земјата во однос на Сонцето.
„Земјата ротира еднаш дневно. Поделете го тоа со 86.400 и добивате една секунда“, објаснува д-р Мајкл Вутерс од Австралискиот национален институт за мерење, официјалниот орган за мерење на времето во земјата.
„Отсекогаш сме имале потреба да ги правиме работите во точното време, од садење култури до посложени општествени активности. Како што еволуирало општеството, така се зголемила и потребата за сè попрецизно мерење на времето“, додава Вутерс.
Денес, времето се следи со атомски часовници, неверојатно прецизни уреди што го мерат времето во наносекунди (милијардити делови од секундата) и се глобално синхронизирани со Координираното универзално време (UTC).
Оваа прецизност не е само академска. Д-р Дејвид Гозард, физичар на Универзитетот во Западна Австралија, истакнува дека модерната технологија се потпира на совршена синхронизација.
„Компјутерите, серверите, GPS, банкарските системи, електричните мрежи и големите телескопи зависат од точноста мерена во милијардити делови од секундата. Податоците се пренесуваат со вртоглава брзина и секој пакет мора да има точна временска ознака за системот да знае каде припаѓа“, вели Гозард.
За разлика од совршено стабилен атомски часовник, ротацијата на Земјата е неправилна. Еден ден може да биде за милисекунда подолг или пократок од просекот. Една од главните причини, вели Гозард, е „гравитацискиот танц“ помеѓу Земјата и Месечината. Гравитацијата на Месечината создава плима и осека, кои дејствуваат како нежна сопирачка и ја забавуваат ротацијата на нашата планета. Кога Месечината е најоддалечена од екваторот, овој ефект е послаб.
Олег Титов, научник во Geoscience Australia, забележува дека забрзувањата и забавувањата ги следат сезонските трендови.
„Најкратките денови во годината се обично во јули и август, по што следува забавување од ноември до март“, вели Титов.
Но, од 2020 година, научниците забележале општ тренд на мало забрзување во ротацијата на Земјата.
„Иако постои консензус дека Земјата повторно ќе забави на долг рок, постои ризик фазата на забрзување да трае со децении“, предупредува тој.
Како што се акумулираат милисекундите, времето засновано на ротацијата на Земјата (UT1) се оддалечува сè повеќе и повеќе од официјалното, атомско време (UTC). За да го премостат јазот, мерачите на време периодично додаваат таканаречена „престапна секунда“ од 1972 година. Последниот беше додаден во 2016 година.
„Имаме атомски часовници кои се далеку подобри, но ги принудуваме да се усогласат со постар, неправилен систем“, вели Гозард, кој ја поздравува одлуката да престане да додава престапни секунди од 2035 година.
Но, ако забрзувањето на Земјата продолжи, би можеле да се соочиме со сосема нов и невиден проблем, пишува Гардијан.
Наместо да додаваме, можеби ќе треба да одземеме секунда. Такво сценарио, познато како „негативна престапна секунда“, никогаш не е тестирано во пракса и би можело да предизвика проблеми во глобалните компјутерски системи, предупредува Вутерс.
Но, за повеќето луѓе, неколку милисекунди не значат апсолутно ништо.
„Ние произволно додаваме и одземаме цел час за летно сметање на времето, или ги користиме истите временски зони стотици милји оддалечени“, нè потсетува Гозард.
Вутерс се согласува, заклучувајќи дека разликата од милисекунда би била целосно незабележлива за човечкото око и мозок. Дури и ако разлика од неколку секунди се акумулира во текот на еден век, никој навистина нема да ја забележи.