Index.hr
Германија и Австрија водат по релативно ниската стапка на невработеност (на младите) во Европската унија. Дали проблемот на високата невработеност може да се решава со директни акции или потребна е структурна реформа на образовниот систем, многу повеќе од најавените модификации на курикулумите и олеснувањето на материјалот? Извозно силната Германија својот адут го нуди на Хрватска, а секако треба и волја и од наша страна.
Основно прашање
Првото прашање секогаш е најслатко, а во овој случај и повеќе од актуелно во Хрватска. Како да се намали невработеноста, посебно на младите? За сега како основен излез од тој проблем се нуди извоз на хрватските (млади) мозоци на пазарот на ЕУ, па Еурес станува корисна алатка на ЕУ. За Хрватите Германија секако е хит. Покрај тоа, по приклучувањето во Унијата, работни дозволи за Германија не се потребни за Хрватите кои имаат високо образование.
На својот ангажман недораснатите политичари, а и многу други граѓани, сакаат да веруваат во можноста на некаква државна директна акција. Обично се мисли дека државата треба да замисли што повеќе програми за поттик на вработување на невработените. Хрватска е земја со ниска ценовна инфлација, но програмата за поттик на вработување не недостасува, наспроти тоа што популарната програма е спротивна. Инфлацијата за поттикот за вработување е важна за да се оствари добар (политички) впечаток, се додека не ги погледнеме основните макроекономски индикатори.
Наспроти популизмот стои обврска на државата за структурни реформи. Германците ја искусија големата реформа на пазарот на трудот, која поради високата невработеност и хроничните болести на стопанството (сепак) требаше да ја иницира социјалдемократската влада. Иницијаторот на реформите Петер Хартз, создаде бренд кој луѓето не го сакаа, наспроти резултатите.
Прилагодувањата на работното време и платите, вклучувајќи го моделот на скратен труд Курзарбеит и преку 7 милиони (2010) мини дејности Миниџобс (и за 400 евра), ги спречија масовните откази на работниците во текот на кризата. Тие прилагодувања придонесоа за фактот дека германските плати во последните 10 години практично стагнираат, во однос на другите земји на Г20, како што говорат податоците од Еуростат.
Со тоа (покрај традиционално високата продуктивност на Германците) се задржа индустриската конкурентност и релативно ниската невработеност во земјата чија мисија е да се биде (продуктивен) мотор на Европа. Во меѓувреме, на европскиот југ се создаваше впечаток на лагоден, исунчан живот, се додека младите не почнаа масовно да излегуваат на улиците.
Германската реформа на трудот секако беше важен фактор во намалувањето на невработеноста (на младите). Според податоците на Еуростат, стапката на германската и австриската невработеност во јули 2014 беше 4,9%, ЕУ28 просек е 10,2%, над просекот на САД 6,2%, а под хрватскиот просек од 16,2%.
Може да се каже дека 5% е природна (фрикциска) стапка на невработеност.
Една реформа сепак не може да се гледа одвоено. Секогаш во прашање се многу фактори на конкурентност и секогаш треба да се има широка слика.
Во истиот месец, Еуростат забележа дека Германија има и најниска стапка на невработеност на младите (7,8%), а Австрија (9,3%), дупло пониска од просекот на ЕУ (21,7%), т.е. пет пати помалку од хрватските 41,5% (во вториот квартал во 2014.).
Германскиот образовен систем е приказна која тесно се поврзува со ефикасноста на пазарот на трудот и ниската невработеност. Всушност, се работи за систем на образование кој е својствен на германските земји, што ги вклучува Австрија и Швајцарија, но и Холандија, Луксембург и други земји.
Не е реткост системите да се слични меѓу моделите на градовите. Од Германците сакаат да учат и Американците и Кинезите и многу други. Интерес за германскиот извоз имаат и Португалија, Италија, Словачка и Латвија. Грците и Шпанците исто така. На листата на заинтересираните земји ова не е крај. Сепак, што ако Хрватите, т.е. надлежното министерство, сакаат вакви промени?
Секако, извозот на германскиот образовен систем не е толку едноставен. Многу елементи можат да се променат, но повторно останува тој главен фактор – културниот и историскиот контекст. Во превод, германскиот систем на вредности. Дуалниот систем во Германија постои уште од обединувањето во 1870-тите години со претходно развиена традиција на малите и средни компании (Mittelstand) и самите обрти.
Во меѓувреме, академските системи на другите европски земји се теоретизираа. Секако, културниот контекст не треба да биде алиби на домашните носители на одлуки, па по години одлагање, не ја применат германската добра пракса, согласно со германската понуда за хрватското искажување на интересите. Како што е наведено, ако системите се теоретизирани, нивната промена би значела дека можат да се прилагодат. На нив им треба да прекинат со теоретизирање. Теоријата е важна. Структурниот проблем е што има премногу теорија, додека недостасува другиот многу поважен столб.
Дуален образовен систем
Официјално се нарекува Duales Ausbildungssystem. Од една страна, класично учење на теорија во простории на факултети. Од друга страна, далеку поважно, системот со над 350 програми за стручни науки (apprenticeship) кај работодавците. Создавањето на теоретски и мислечки темели се потврдува со учење низ работа (learning by doing) и решавање на практични проблеми.
Студентите имаат големи можности при вработување кај работодавците каде се школувале, како и добра референца за друго место. На работодавците стручното школување е паметна инвестиција во раководењето со човечки ресурси. Државата и целото општество гледаат интерес поради ниската невработеност.
Академската заедница константно ги усогласува своите курикулуми со реалните пазарни потреби, а коморите се посредници во тој процес на усогласување на теоријата и праксата со реалноста.
Студиите се завршуваат со добивање на професионален сертификат кој е многу ценет на пазарот на трудот од страна на истиот иден работодавец. Повеќе од половината студенти остануваат на работа кај работодавецот каде стручно се усовршувале. Првото вработување всушност и не им е прва плата.
Во текот на студиите, за практичниот дел на студирањето добиваат плата. Работодавецот е обврзан да пружи висок стандард на квалитетот и квантитетот на тренингот. Испитите ги вршат деловни здруженија и комори. Коморите се важни и ценети институции во германските земји. Покрај низата услуги, посредувањето и создавањето на квалитет на дуалниот образовен систем е нивна витална улога. Тоа до некаде може да го оправда фактот дека членството во коморите е обавезно. Треба да се види колкава е подготвеноста на хрватските комори за оваа задача и за оправдување на обавезното членство.
Целиот систем е последица на консензус во кој секој учесник има своја улога. Финансирањето на системот е поделено меѓу државата и работодавецот. Според податоците на германскиот Сојузен институт за стручно образование трошоците на работодавецот (во 2010) биле 75 проценти.
Според податоците на германскиот статистички кабинет се наведува дека во 2013 година 523.000 млади потпишале договори за стручно образование.
Државата поставува основни стандарди, но во изведбата на системот управува пазарот. Работодавците имаат интерес за финансирање бидејќи парите ги инвестираат во стручно оспособување на тие кои потоа можат да им бидат работници и тоа како готов производ. Платата за студентите е пониска од регуларните работници, па трошоците за работа се пониски. Работодавците го избегнуваат ризикот со кој се соочуваат во многу европски земји, кога треба да инвестираат во практично деловно образование (on the job training) за тие кои тоа истото не го добиле во фаза на студирањето. Тоа е една од основните причини за невработеност која во германските земји е решена со дуален систем на образование.
ЕУ рамка
На Германија често и се забележува високата регулираност на пазарот на услуги. Согласно со ЕУ Директивата за услуги, Германија како и секоја држава членка на ЕУ, треба (и понатаму треба) во одредена мера да го дерегулира пазарот на многу услужни дејности. Сепак, системот на регулирани професии, т.е. професионалната квалификација, е во домен на посебна ЕУ директива која е над претходната. Тоа значи дека некои услуги можат подобро да се регулираат во мера во која тоа е оправдано на барањата на одредената професија, за да има повисок квалитет. Во таа смисла, не се работи за класична регулаторна пречка, туку за систем на професионален квалитет кој не е унилатерално поставен од државата, туку е интерес на германското стопанство.
Процесот на учење
Медитеранските земји ги сфаќаат своите крупни системски грешки кои сосема лесно ги потврдуваат податоците од Еуростат. Сакаат да учат.
Во Хрватска (повеќе или помалку) продолжува да се негува постоечкиот пазарен аутистичен систем на академски комфор на сметка на даночните обврзници и даночната статистика на пазарот на трудот.
Промените на курикулумите константно се најавуваат па последните најави не се новост.
Образовниот систем не е демократски бидејќи корисниците во голема мера не се задоволни со присилниот начин на учење на маса теоретски материјал, во многу случаи, без пракса и подоцна без пазарна примена. Тоа не доведува и до заклучокот дека системот не е ниту (доволно) пазарно ориентиран, па хрватската статистика на пазарот на трудот автоматски последично е поразителна. Во секој случај, системот не е ниту граѓански бидејќи не создава процес на учење на вредноста за либералната демократија и капитализмот.
Неконкурентниот образовен систем (кој го дискриминира приватниот сектор) автоматски создава општа неконкурентност и новиот светски извештај за таа тема и не е (повеќе) новост.
Да се греши не е проблем. Обидите и грешките се дел од креативната деструкција која додуша ја немаме. Кога надлежните хрватски грешници би признале дека грешат, тоа би бил само прв чекор во нивниот образовен циклус. Тогаш реформата на образовниот систем може да се постави на нозе и барем до некаде да се насочи кон опишаниот модел. Освен ако не покажат домашна иновативност и не смислат нешто подобро од опишаниот модел.