133 кардинални електори попладнево ќе влезат во Сикстинската капела и зад заклучени врати, целосно изолирани од надворешниот свет, ќе го започнат тајниот избор на новиот поглавар на Римокатоличката црква.
Конклавите се состаноци на кардиналното собрание на Римокатоличката црква со цел да се избере нов епископ на Рим, односно папата и се најстариот метод за избор на шеф на институција во светот. Конклавите (од латинскиот „cum clave“ – со клуч) во форма слична на денешната биле основани во 1274 година со декрет на папата Григориј X.
Тој, поттикнат од долгата историја на политичко мешање во изборот на папи и долгите периоди на празно место (празни места на епископот од Рим), одлучил дека кардиналните избирачи мора да се изолираат, да се затворат и да не им биде дозволено да си заминат додека не изберат нов поглавар.
Папата Павле VI. пропиша во 1970 година дека само кардиналите помлади од 80 години можат да учествуваат на конклавите, а тие мора да бидат свикани не порано од 15 и најдоцна 20 дена по смртта на папата или неговото откажување од функцијата. За избор на нов папа потребни се две третини од гласовите и негова согласност.
Од 1846 година, конклави се одржуваат без исклучок во Сикстинската капела, најпознатата од капелите на Апостолската палата, позната по својата архитектура и фреските на ренесансните мајстори Микеланџело, Ботичели и други на ѕидовите и таванот. Кардиналите гласаат во Сикстинската капела за време на конклавите, но се сместени во блиската Каза Санта Марта за време на нивното времетраење.
Иако служи и за други цели, на пример во него живееше папата Франциск, оваа петкатна зграда е изградена за време на понтификатот на Јован Павле Втори. Најпознат е како резиденција на кардиналите за време на конклавата. Има 128 соби, а на кардиналите им се доделуваат со ждрепка. Тоа не е хотел со пет ѕвезди, но домот е многу удобен и гостите имаат се што им треба, изјавија кардиналите.
За време на конклавата, сите радио, телевизиски и телефонски врски се прекинати бидејќи кардиналите мора да бидат изолирани од надворешниот свет и можните влијанија врз нивната одлука.
Изборот на нов папа е ритуал богат со традиција и симболика, мистерија и грегоријански пеења. На денот на конклавата, кардиналите наутро ја слават мисата „Pro Eligendo Papa“ (за избор на папата), а потоа во процесија со Литанија на сите светци и химната „Veni, Creator Spiritus“ (О дојди, Создателу, Свети Дух) се упатуваат кон Сикстинската капела.
Во него прво ќе положат заклетва за почитување на изборната процедура и завет за молчење.
Заветот го чита деканот на Колеџот за кардинали или неговиот заменик ако првиот има над 80 години и нема право на глас (ова ќе се случи на овие конклави бидејќи деканот Џовани Батиста Ре е премногу стар за да гласа, па таа улога ќе ја преземе аргентинскиот кардинал Леонардо Сандри). Кардиналите поединечно полагаат заклетва, држејќи ја раката на Евангелието.
Иако Ватикан е познат по својата тајност, постојат добри историски причини зошто не се зборува за конклавите и зошто кардиналите мора да се обврзат да гласаат според нивната волја, вели професорот по црковна историја монсињор Роберт Вистер.
Имено, до почетокот на 20 век, француските или шпанските кралеви или светиот римски император имале право на вето при изборот на папата. Последната личност што го искористи ова право беше австроунгарскиот монарх Франц Јозеф кога го блокираше изборот на тогашниот државен секретар Маријан Рампола на конклавата во 1903 година. Џузепе Сарто (Пиј X) стана папа на негово место.
Пред да започне гласањето, кардиналите ќе слушнат говор од специјално назначен свештеник кој ќе ја објасни моменталната состојба на Црквата и ќе ги предложи квалитетите потребни за нов папа. После тоа, директорот на папските литургиски прослави извикува „Екстра омнес“ (сите надвор) и ги затвора вратите.
Освен него, во капелата може да останат секретарот на Колеџот на кардинали, строго ограничен број членови на помошниот персонал и медицинска сестра што ги придружува болните кардинали, но со претходна согласност на Колеџот на кардинали и двајца лекари.
Како и кардиналите, ним, исто така, им е строго забрането да откриваат какви било информации од конклавата, а Сикстинската капела е внимателно проверена пред почетокот за да се отстранат сите уреди за слушање што можеби биле инсталирани. Казната за откривање информации од конклавата, директно или индиректно, е екскомуникација.
На првиот ден од конклавата кардиналите гласаат само еднаш, а во наредните денови двапати наутро и двапати попладне. Доколку нема резултати по три дена, гласањето се прекинува најмногу на еден ден, кој е посветен на молитва, состаноци, размислување и духовно обновување. Оваа постапка се повторува доколку има седум нови круга на гласање без избор на папа.
„Тоа е релативно мала група луѓе кои доста добро се познаваат, а изборот на папата повеќе личи на избор на шеф на катедра на универзитет отколку на политички собир“, изјави пред неколку години истакнатиот американски експерт од Ватикан Џон Ален. Самото гласање се состои од три фази.
Во првото се подготвуваат и се делат гласачки ливчиња, а со ждрепка се извлекуваат имињата на деветте кардинали кои ќе учествуваат во процесот. Три се бројачи на гласови, три се „амбуланта“ (задолжени за собирање на гласовите на болните кардинали), а тројца се ревизори.
Гласачките ливчиња се правоаголни, со зборовите „Eligo in Summum Pontificem“ (Избирам за Врховен Понтиф) напишани на горната страна, а празно место за името на дното, кое мора да биде јасно напишано со блок букви.
Кардиналите ги оставаат гласачките ливчиња во посебен контејнер во облик на урна, поставен на олтарот на Сикстинската капела, веднаш пред „Последниот суд“ на Микеланџело. Притоа велат: „Го повикувам како сведок Господ Исус, кој ќе ми биде судија, да му го дадам својот глас на оној што, пред Бога, мислам дека треба да биде избран“.
Кога сите кардинали ќе завршат со гласањето, бројачите прво проверуваат дали бројот на гласачки ливчиња е еднаков на бројот на избирачи. Ако тоа е во ред, преминуваме на пребројување на гласовите. Првите два бројачи тивко го читаат името, а третиот гласно го чита и потоа ја пробива хартијата со игла низ зборот „елиго“ за да избегне двојно броење. Ревизорите контролираат сè.
Луѓето често си замислуваат дека атмосферата во Сикстинската капела за време на избори е толку напната што може да се исече со нож, но всушност таа повеќе личи на литургија отколку на политичка конвенција.
Покојниот австриски кардинал Франц Кениг, кој учествуваше на три конклави, се насмеа во едно интервју во 2002 година на забелешката дека атмосферата на конклавите мора да била наелектризирана. „Верувајте ми, кога би можеле да гледате што се случува внатре, би ви било досадно до смрт“, рекол тој.
Искористените гласачки ливчиња се палат по единственото гласање на првиот ден од конклавата, а потоа по секои два завршени круга на гласање (наутро и попладне) во следните денови. Меѓутоа, ако се избере папата, гласачките ливчиња се палат веднаш (како во случајот со Бенедикт Шеснаесетти, кој беше избран на првото попладневно гласање на вториот ден од конклавата).
За оваа пригода во Систинската капела е поставена посебна печка и оџак. За да се информира јавноста на плоштадот Свети Петар и ширум светот дали е избран папата, при палењето на гласачките ливчиња се додаваат специјални хемикалии, кои чадот го претвораат во црн (ако не се постигне двотретинско мнозинство) или бел (ако е избран папата).
Бидејќи, и покрај хемикалиите, честопати беше невозможно да се разликува бојата на чадот (најчесто се покажа дека е сива), Јован Павле II одлучи дека изборот на папата мора да биде придружен со ѕвонење на ѕвоната на базиликата Свети Петар, заедно со бел чад.
Кога еден од кардиналите ќе го добие потребното мнозинство гласови, деканот на колеџот за кардинали (или неговиот заменик ако е премногу стар за да гласа) го прашува избраниот папа дали ги прифаќа изборите. Избирачот нема обврска да прифати, но во пракса кардиналите кои не сакаат да станат папа тоа го најавуваат однапред.
По прифаќањето на изборот, деканот го прашува новиот папа како ќе се вика. Набргу потоа, папата оди во „собата на солзите“, мала просторија до Сикстинската капела, каде што се облекува во папска облека (три големини се подготвени однапред: мала, средна и голема) и се подготвува да излезе на балконот на базиликата Свети Петар.
И таму неговиот избор ќе го прогласи кардиналот протоѓакон (во случајот со овој избор тоа ќе биде францускиот кардинал Доминик Мамберти) со традиционалната прогласување „Хабемус Папам“ (Имаме папа).
Папскиот господар на церемониите во понтификатот на Јован Павле Втори, надбискупот Пјетро Марини, рече дека излегувањето на балконот е древна традиција. „Излезот на папата на балконот на Свети Петар, аплаузите, извиците и ерупцијата на радост значат дека Римјаните го прифаќаат својот папа“, рече тој.
На претстојните конклави за избор на наследник на Францис ќе учествуваат 133 кардинали. Можеше да има 135, но двајца се откажаа поради болест.
Сите кардинали помлади од 80 години во времето на седисваканцијата можат да влезат во конклави. Френциск назначи 108 од 133 избирачи, 52 од Европа, 23 од Азија, исто толку од Латинска Америка, 17 од Африка, 14 од САД и Канада и четворица од Океанија.
Најдобри шанси за избор, според аналитичарите и обложувалниците, имаат италијанскиот кардинал Пјетро Паролин и Филипинецот Луис Антонио Тагле.
Зад нив често се споменуваат Ганаецот Петер Турксон, конзервативниот унгарски кардинал Петер Ердо, либералниот надбискуп на Болоња Матео Зупи, латинскиот патријарх на Ерусалим Пјербатиста Пицабала, надбискупот од Марсеј Жан-Марк Авелин, малтешкиот кардинал Марио Греч и Американецот Роберт Превост.
Сепак, не беше невообичаено во историјата кардиналите да изберат сосема неочекуван кандидат како Карол Војтила во 1978 година.