Проџект синдикејт – Прага
Значи ли изборот на Доналд Трамп за претседател на САД дека глобализацијата умрела, или соопштенијата за крајот на тој процес се силно преувеличени? Но, ако глобалиацијата само делумно ослабнала, а не е смртоносно болна, дали тоа треба да не тревожи? Колку е важно за глобалната економија забавувањето на темпото на раст на меѓународната трговија, и што следно треба да очекуваме?
Темпото на раст на светската трговија ќе се забави дури и без Трамп во Белата куќа. Во првото тримесечје на 2016 година тој веќе беше опаднат, а во второто тој опадна скоро до еден процент. Тоа е продолжување на претходната тенденција: од 2010 глобалната трговија растеше скоро два проценти годишно. Додека светското производство на стоки и услуги расте со три проценти годишно, односот на обемите на трговија спрема БДП опаѓа, за разлика од претходните години кога тој растеше.
Експертите за глобализација ја објаснуваат таа вознемирувачка тенденција со повторното појавување на протекционизмот, кој најде основа во народното незадоволство од Трансарацифичкото партнерство (ТПП) и Трансатланското трговско-инвестициско партнерство (ТАТИП), а сега и со победата на Трамп на изборите. Тоа значи дека потенцијалните исходи од отвореноста и меѓународната специјализација се пропуштаат.
Причинско последичните врски во екомомијата можат да бидат тешко дофатени, но во тој случај тие се јасни. Забавувањето на темпото на раст на светската трговија се случи како резултат од забавувањето на темповите на раст на БДП, а не обратно.
Тоа е особено очигледно во случајот со инвестициските расходи, кои нагло се намалија по светската финансиска криза. Инвестициските расходи придонесуваат за раст на надворешната трговија, затоа што земјите во светот се непропорционално зависни од споредбено малиот број производители на технолошки напредни стоки како Германија.
Забавувањето на обртите на светската трговија влијае и во падот на темпата на раст на економијата на Кина. До 2011 година, БДП на Кина растеше со двоцифрено темпо, а притоа обемот на извозот и увозот растеа дури и побрзо. Сега растот на БДП на Кина се забави за една третина, што пак доведе и до пад на темпото на раст на кинеската економија.
Чудото на кинескиот раст од кое корист имаше една петтина од населението на планетава, стана најважниот економски настан во последниот четврт век. Всушност, такво нешто може да се случи само еднаш. Сега фазата на долгогодишниот раст на Кина заврши и заради таа причина двигателот на светската економија ќе ги намали обртите.
Друг двигател на светската економија се глобалните мрежи за достава. Трговијата со делови и компоненти профитираше од намалувањето на транспортните расходи, кое доде како резултат од појавата на контејнери и соодветен напредок во логистиката. Само што ефективноста на превозите едвај ќе продолжи да расте побрезо од ефективноста на самото производство. Уште сега при изработка на трансмисии (менувачи) производителите на автомобили ги превезуваат по неколку пати преку американско-мексиканската граница. Во одреден момент, понатамошното разгранување на тој производствен процес ќе ја достигне точката на пад на повратот.
Па затоа, дали треба да се тревожиме што растот на светската трговија забавува? Да, но само исто толку колку што се плаши лекарот од висока температура кај пациентот. Таквата состојба ретко е закана по животот на пациентот, тоа е повеќе симптом за некаква болест. Во дадениот случај, болеста е бавното темпона раст на економијата, познати исто и како „вековна стагнација“ и е поврзан со падот на обемот на инвестициите, што од своја страна се објаснува со финансиските проблеми и политичката несигурност.
Имено, тоа е суштината на болеста. Трговските доовори како ТПП и ТАТИ само делумно ја лекуваат болеста. Порастот на државните расходи за инфраструктурни проекти со цел директно да се стимулираат инвестициите и растот на економијата излгедаат како поефикасн лекарство. Само, дали администрацијата на Трамп ќе умее заедно со новиот состав на Когресот на САД да разработи и исполни програма за продуктивни инфраструктурни расходи, допрва ќе дознаеме.
Во целина е неопходен политички консензус за мерките кои придонесуваат за растот на економијата, мтака што инвестициите да не станат заложник на внатрешнополитичката борба. Доколку тоа не е можно кога власта ќе ја преземе администрацијата на Трамп, тоа е сосема друго прашање.
Ситуацијата со трансграничните извори на финансов капитал е уште подраматична. Нето обемот на движењето на капиталните текови не само што не расте бавно, туку истиот опаднал значително во апсолутна смисла во споредба со 2009 година.
Само што драматичната ситуација сеуште не значи дека е опасна. Покрај тоа, падот е најмногу во обемите на трансграничното банкарско кредитирање. Директните инвестиции, те. финансиските текови поврзани со изградбата на фабрики во странство или купување на странски компании, остануваат на нивоата пред кизата, исто како и обемите на меѓународните кредитирања на пазарите на акции и државни обврзници.
Таквата разлика се објаснува со регулативите. Регулативните органи го наптравија правилниот заклучок дека трансграничното банкарско кредитирање е непотребно ризично и ги ограничија меѓународните операции на банките. А редица банки како одговор на тоа ги намалија своите меѓународни бизниси. И тоа не е повод за тревога, затоа што најризичните форми на меѓународни финансиски операции беа ограничени, иако притоа постабилните и продуктивни форми на странски инвестиции не настрадаа.
Сега пред нас се отвара перспектива владата на САД да го замени законот Дод-Франк и сите финаисики реформи од последниве години. Полибералните финансиски регулативи ќе овозможи да бидат вратени претходните обеми на меѓународното движење на капитали. Само што треба да внимаваме што сакаме.