Глас јавности – Белград
Кога почнала да се слави Новата година, не се знае точно. Тоа што е познато е дека уште Вавилонците го славеле овој празник пред 4000 години, а го одбележувале и Римјаните, а во 153 година пне, римскиот сенат одредил 1 јануари да биде почеток на нова година.
Новогодишните обичаи се разликуваат од земја до земја.
Како впрочем и сите други обичаи. Интересен податок е дека ни почетокот на Новата година не е ист во сите земји. Иако за повеќето народи старата година си оди на 1 јануари што е последица од прифаќањето на грегоријанскиот календар, постојат и тие кај кои тоа не е случај. Така според персискиот календар Новата година се поклопува со пролетната рамнодневница, а според хиндуистичкиот календар Новата година почнува тој ден кој следи зад првиот нов месец во текот или по пролетната рамнодневница. Кинеската Нова година почнува во самракот на новиот месец во знакот на Водолија, што е кон крајот на јануари или почетокот на февруари, а еврејската Нова година (Рош Хашана) може да падне било кој ден од 6 септември до 5 октомври според грегоријанскиот календар.
Кога толку се разликуваат почетоците на Новата година и со самото тоа крајот на старата година, како тогаш да се набројат сите обичаи кои се врзуваат за овој празник, а кои навистина ги има многу. Уште ако се знае дека некои обичаи исчезнувале, други се прифаќале, трети се менувале, работата станува уште покомплицирана.
Меѓутоа, се забележуваат и сличности на некои обичаи меѓу христијанските народи. Кој прв ќе влезе во домот, црвената боја, леб и паричка во него… Така да, сепак не сме толку различни.
Огномет, цвеќе, кукли, бои и уште по нешто
Германците уште во средниот век имале обичај за Нова година да одат по улиците и да тропаат за да ги истераат лошите духови. Потоа почнале да користат тапани и останати инструменти, а денес Новата година не може да се замисли без грандиозниот огномет кој прави огромна галама. Слично е и кај другите народи. Така Италијанците имаат обичај да фрлаат стари работи низ прозор, бидејќи сметаат дека колку повеќе галама има толку злото побрзо ќе избега.
Кинезите пред Нова година вратата ја украсуваат со нешто црвено, бидејќи веруваат дека тоа е боја на среќа и благосостојба. Интересно е дека тие 24 часа пред доаѓањето на Новата година ги кријат сите ножеви од домот, бидејќи ако некој се исече, тоа би значело дека семејната среќа е пресечена или истерана во Новата година.
Данците имаат обичај да собираат стари чинии кои точно на полноќ ги кршат на куќните прагови од своите пријатели. Колку повеќе скрешни чинии, толку повеќе пријатели. И повторно, тој феномен на бучава кој ги брка лошите духови.
Бразилците имаат навика во новогодишната ноќ да носат бела боја за среќа и мир, додека тие кои живеат на море знаат да одат на брегот и да посакаат желба. Потоа, тие прескокнуваат седум бранови и фрлаат цвеќе во морето. Потоа само ја чекаат божицата на морето да им ја исполни желбата.
На Британците многу им е важно кој прв ќе им влезе во домот во новата година. Секако, пожелно е тоа да биде маж со подароци, а не жена. Овој обичај е сличен на нашиот Божикен обичај, кога рано наутро ни доаѓаат гости во домот. Традиционални подароци во Британија се леб на маса, масло за огнот и пијалок за господарот на куќата.
Во Јапонија ѕвоната на будистичките храмови ѕвонат 108 пати, за да се истераат 108 човечки слабости, а потоа сите се смејат бркајќи ги лошите духови.
Уште еден интересен обичај доаѓа од Колумбија, каде некои семејства имаат голема машка кукла која ја претставува старата година. Често во неа ставаат работи кои им будат лоши спомени од претходната година, а потоа ја палат на полноќ. Колумбијците веруваат дека на овој начин ги оставаат лошите работи зад себе и влегуваат во подобра и посреќна година. Па нека им е со среќа!
Се верува дека тој кој пружа алишта пред Новата година многу ќе работи целата идна година. Затоа треба добро да се внимава што се прави околу тој фамозен 1 јануари. Верувањата понатаму велат дека сите паричници во домот на 31 декември треба да се наполнат со метални парички за да се има пари во идната година.
Новогодишни обичаи на разни начини
Разни народи, разни кујни. Кога на тоа ќе се додадат и различни новогодишни верувања и обичари, тогаш сигурно сешто и се јаде кога се испраќа старата и се дочекува Новата година.
Шпанците на полноќ јадат 12 зрна грозје за да бидат среќни 12 месеци. Кубанците, од друга страна, јадат 12 грејпфруити за 12 среќни месеци. Перуанците исто така јадат грозје, но 13 зрна. Грците традиционално јадат леб во кој се наоѓа паричка која треба да донесе среќа во Новата година. Првото парче леб се крши за малиот Исус, второто за таткото на семејството (стопанот на куќата), а третото за домот. Ако паричката се најде во третото парче тоа значи дека семејството ќе има среќа таа година. Овој обичај е сличен на Божикниот во кој се крши погача со паричка, а тој кој ќе ја најде во своето парче ќе има среќа.
Австријците на свечената трпеза имаат печење кое е симбол на среќа и благосостојба (Србите многу добро би ги разбрале). За десерт служат сладолед од ментол во облик на детелина со четири листа. Симболиката на детелината е јасна.
Сицилијанците пак, веруваат дека среќа е ако пред Нова година се јадат лазањи, а несреќа ако се јадат макарони или било која друга тестенина освен лазањи. Многу интересно, иако можеби и изненадувачки ако се земе предвид дека сите тие се италијански специјалитети. Многу Италијанци јадат колачи за Нова година, а посебно е интересен обичајот за правење на колачи од бадеми во облик на змија. Се верува дека како што змијата од себе ја симнува својата кожа, така и овој колач симболизира оставање на минатото зад себе.
Норвежаните за Нова година јадат пудинг од ориз кој се служи во голема чинија, во која се става и еден бадем. Пудингот тогаш се дели на сите дома, а како кого ќе падне бадемот тој ќе има среќа во новата година. Ова би била само послатка варијанта на лебот и паричката.
Во Америка традиционално новогодишно јадење е лонец со ориз со црн грашак и свинско во кое се става една паричка. И повторно, тој што ќе ја најде паричката ќе има среќа во новата година. Овој обичај го донеле африканските робови.
Многу дарежливо звучи филипинскиот обичај храната да се изнесува на улиците и да се дели на сиромашните. Најчесто тоа се морски плодови и ориз.
Холанѓаните јадат крофни за Нова година, а Србите подготвуваат богата трпеза на која најчесто се наоѓаат свинско, сарма од кисела зелка, разни погачи, пити и торти.
Што сите знаеме за Новата година
Ова е празник кој се поврзува за собирање на семејството и пријателите на организирани прослави. Добро се јаде и пие, во веселба и радост. Се украсуваат и луѓето и ентериерите. Сите сакаат да изгледаат што поубаво и лудо да се проведат како да не постои утре. Верување е дека таа ноќ треба да се има нешто црвено на себе, многумина практикуваат црвена долна облека. На полноќ сите се бакнуваат, а на тој начин освен „обично‟ честитање се создава и блискост за следните 12 месеци.
А Новата година не би била тоа што е, да ја нема елката. Се верува дека Германците го вовеле обичајот за китење на елка, кој подоцна е прифатен во целиот свет, поточно основачот на протестанизмот Мартин Лутер. Легендата вели дека Лутер една зимска ноќ додека шетал низ шумата, низ крошните на дрвјата ги гледал ѕвездите. Маѓепсан од тоа што го гледал, исекол мало стебло од елка и го однел дома, а потоа го украсил со свеќички. Од тогаш елката се кити со свеќички, украси, машни…
Овој обичај станал популарен во 18 век во цела Европа и Америка, а денес не можеме да замислиме Нова година без елка, вистинска или вештачка. Украсите, подароците под дрвото на први јануари (дарувањето за Нова година е обичај кој потекнува од Римјаните). Огномет, отварање на шампањ на полноќ и Новата година може да почне. Каде и да ја славиме, кога и да почнува таа, таа претставува нов почеток. Симбол е на верба во подобра иднина и затоа е важно да се одбележи на што посвечен начин.
А кај нас?
Нашите семејства немаат толку екцентрични обичаи, барем не како традиција која се следи повеќе години, но „се знае‟ што треба да се направи пред новогодишните празници. Мајките ќе се погрижат да нема смет во куќата, па нечистата облека да биде на минимум, домот секако чист и уреден, сметките платени, а обврските завршени… а еве уште неколку обичаи на кои можеби не се сеќавате:
Бакнување на драги луѓе
Бакнувањето на драги луѓе на полноќ е знак на внимание но и обид овие блиски односи да ги задржите и во идната година.
Пари
Се верува дека треба да се стават пари во сите паричници кои ги имаме за новата година да тече во благосостојба, а посебно во паричникот кој постојано го користите. Исто така, уште еден показател дека пари и храна ќе има во изобилите е полн фрижидер за Новата година.
Работа
Се верува дека првиот ден во новата година треба да се почне барем некоја мала работа, тоа значи дека во новата година ќе бидете вредни и ќе имате работа.
Плаќање на сметките и враќање на долговите
Обичај е сите сметки да се платат и сите долгови да се вратат пред празниците, а тоа е предзнак на безгрижен влез во Новата година.
Првиот гостин во домот по полноќ
Се верува дека лицето кое прво ќе ви влезе во домот по полноќта, значително ќе влијае на вашиот живот во новата година. Лицето треба да затропа и весело да биде примен во куќата, а добар знак е ако донесе со себе мал подарок за среќа и благосостојба.
Облека
Во Новата година, според верувањето, сите во домот, а посебно децата треба да влезат во нова облека или барем некое парче облека кое е ново. Ако носите стара облека се верува дека ќе се повторува и во идната година.