Секој кој слушал какви било предавања за психологија, веројатно знае за познатата студија од 1963 година во која учесниците имале задача да даваат болни струјни шокови на недолжни луѓе.
Експериментот кој го спровел психологот Јејла Стенли Милграм открил дека повеќето луѓе ги следеле наредбите и практично извршиле егзекуција на други лица, дури и да сметале дека тоа што го прават е погрешно.
Милграмовото вознемирувачко откритие често се зема за пример како обичните луѓе бескрупулозните лидери како Хитлер можат да ги убедат да прават воени злосторства.
Меѓутоа, новото истражување заклучокот на познатиот психолог го става под знак прашалник. Дали луѓето навистина се подготвени на такви зла? Дали во нашата природа е да се покоруваме на авторитети, дури и ако тоа значи нанесување болка на другите?
Милграмовата студија остави многу прашања без одговор. Меѓутоа, научниците до сега не можеле да ги повторат неговите резултати од едноставна причина бидејќи етичките стандарди за спроведување на тие експерименти значително се заострени.
Меѓутоа, тим од австралиски и шкотски психолози нашле начин да ги надминат тие пречки користејќи техника наречена имерзивен дигитален реализам и повторно го спровеле Милграмовиот експеримент.
Милграмовата студија
Милграм им рекол на учесниците на студијата, група здрави мажи во Конектикат, да учествуваат во истражување за ефекти на казни на учење. Испитаниците добиле улога на учители и имале задача да даваат струјни шокови на други мажи, ученици, секогаш кога ќе погрешеле. Ученикот седел зад завеса и учителот не можел да го види. Волтажата на струјните удари се зголемувала со секој погрешен одговор.
Секако, ученикот бил глумец кој го ангажирал истражувачкиот тим, што учителот всушност не знаел дека тој не добива струјни удари.
Резултатите го вџашиле Милграм. Дури и кога ученикот врискал од лажна болка и хистерично барал да го пуштат надвор, 65 отсто учесници продолжиле да ја зголемуваат волтажата, додека на крај не дале и максимален удар од 450 волти, кој ако се работело за вистинска струја сигурно би го убило несреќниот ученик.
Милграм заклучил дека во човечката природа е слепо да ги следат наредбите, дури и кога тоа значи дека треба да се направат големи злосторства.
– Како човекот ќе реагира не зависи толку од неговиот карактер, туку од состојбата во која се наоѓа – рекол тој тогаш.
Повторување на експериментите
Во новата студија 14 глумци добиле различни улоги во повторната поставка на Милграмовиот експеримент. По тестовите биле прашани дали се идентификуваат со лицето кое го спроведува експериментот или со ученикот.
Резултатите одговарале на Милграмовите откритија, повеќето глумци биле подготвени да спроведат болни струјни удари, посебно ако се идентификувале со лицето кое го спроведува експериментот. Меѓутоа, кога водачот на студијата се обидел да ги присили да го стиснат копчето и да испратат струен удар, повеќето одбиле.
Тоа сугерира дека послушноста е работа на избор.
– Колку учесникот повеќе се идентификувал со лицето кое го спроведувало експериментот и неговите научни цели, толку бил по подготвен да го послуша – вели Алекс Хаслам, психолог на Универзитетот во Квинсленд и еден од авторите на новата студија.
– Од друга страна, колку луѓето повеќе се идентификувале со ученикот, т.е. со жртвата, толку биле повеќе подготвени да ги отфрлат притисоците.
Што значи тоа?
Дали Милграм бил во право? Дали сме само битија кои следат авторитет без приговор, дури и кога тоа значи дека некого ќе го повредиме?
Не мора да значи. Иако експериментите дале слични резултати, истражувачите велат дека дошле до сосема поинакво објаснување за реакциите на испитаниците.
– Милграмовите резултати се толкувани како последица на тоа што луѓето природно се склони на тоа да следат наредби – вели Хаслам. – Меѓутоа, тоа не е случај. Дали ќе послушаат авторитет или ќе го отфрлат е работа на избор темелен на верувањето во цел на неговото делување.
Хаслам објаснува дека наместо слепо следење на наредби, многу луѓе всушност ги слушаат своите претпоставени затоа што може да се идентификуваат со одреден лидер или неговата цел, што им дава оправдување да го притиснат копчето. Тоа го прават свесно и намерно.
– Луѓето се подготвени да наштетат на другите кога се убедени дека тоа го прават за повисоки цели – додава еден од авторите Стивен Дејвид Рајхер, психолог на универзитетот Сент Ендрјуз во Шкотска.
– Вистинскиот проблем не е тоа дали луѓето се свесни дека прават зло. Проблем е што мислат дека прават добро.
Хафинтон пост – Њујорк