Во 2014 година, кинескиот лидер Си Џинпинг ги објави плановите да ја вклучи Европа во неговиот потписен глобален трговски и инфраструктурен проект, Иницијативата „Појас и пат“. Оттогаш, земјите од регионот на Западен Балкан, особено, обезбедија стотици кинески инвестиции, насочени кон подобрување на сè, од комуникациски и енергетски мрежи до дополнителни можности за вработување.
Сепак, под официјалните соопштенија и кампањи за публицитет, многу од овие инвестиции не беа толку топло примени. Напротив, голем дел од активностите резултираа со жестоки реакции во јавноста и долготрајни правни битки, пишува Just Finance International кој создаде мапа за следење на зголемениот број судски случаи и јавни протести низ пет земји.
JFI спроведе ригорозно мапирање на протестите и кривичните жалби против кинеските инвестиции во Србија, Црна Гора, Босна и Херцеговина и Северна Македонија помеѓу 2014 и 2024 година. Вкупно најдовме повеќе од 100 случаи кои ја доведуваат во прашање законитоста и етиката на инвестициите. Уште поголем број претставки се поднесени против локалните и националните власти, кои често поддржуваат или се усогласени со кинеските инвестиции, но тие не се вклучени во ова мапирање.
Картата покажува дека развојната кампања на Кина на Западен Балкан има висока цена за човековите права, транспарентноста и животната средина, со особено силни последици за климата. Во многу земји, локалните и националните политичари се чини дека ги заобиколиле или минимизирале важните регулативи со цел да ги поттикнат приливите на капитал и да ги постигнат целите за економски раст.
Во целиот регион, локалните заедници поднесоа големи трошоци од спроведувањето на овие развојни проекти. Во многу јурисдикции, локалните жители претрпеа прекумерно загадување на воздухот, конфискации на земјиште, несоодветна или целосно отсутна компензација на земјиштето и други сериозни влијанија врз нивните животи и средства за живот.
Преглед на најспорните инвестициски проекти во секоја од нашите пет мапирани земји може да се најде подолу.
Србија:
Како земја од Западен Балкан со најголем прилив на капитал од Кина, Србија води во нашето мапирање со најголем број кривични пријави и јавни протести. Вкупно, JFI идентификуваше 52 поплаки или протести во земјата од 2014 година.
Единствениот најспорен кинески инвестициски проект во земјата е рударско-топилниот комплекс во Бор и Мајданпек во североисточна Србија. Рудникот за бакар, кој е најголем во Европа, го презеде кинеското рударство Зијин во 2018 година.
Меѓу другото, наводите против рударството Зијин вклучуваат: загадување на водата, воздухот, почвата; незаконско раселување на селаните при проширување на рударските јами; незаконско уривање на планински врв; прекршување на работничките права; изградба на објекти без работна дозвола или студии за оцена на влијанието врз животната средина.
Црна Гора:
Единствената најспорна кинеска инвестиција во Црна Гора е изградбата на автопатот Бар-Бољаре, кој се смета за еден од најскапите патишта во светот. Приватни граѓани, граѓански организации, како и државата Црна Гора поднесоа тужби против Кинеската корпорација за патишта и мостови (CRBC), која го надгледува развојот на автопатот.
Босна и Херцеговина:
Најмногу жалби поднесени против кинески компании во Босна и Херцеговина се во секторот термоелектрани на јаглен. Поднесени се најмалку осум правни жалби во врска со плановите за изградба на три нови електрани на јаглен: Тузла 7, Угљевиќ 3 и Станари.
Македонија:
Во споредба со другите земји од Западен Балкан, Северна Македонија има релативно малку кинески инвестиции. Единствената инвестиција која беше спорна е изградбата на два автопати: Миладиновци-Штип и Кичево-Охрид. Синохидро, кинеската градежна компанија, доби поплаки за оштетување на приватен имот при градежни активности и за загрозување и уништување на локални реки.
Албанија:
Еден од главните кинески инвеститори во Албанија е Bankers Petroleum Ltd. со операции во нафтените полиња Патоз-Маринц. Компанијата доби поплаки од членови на заедницата и од граѓански организации во врска со: загадување на земјоделско земјиште; оштетување на приватен имот; не се придржуваат до прописите на албанскиот пазар на нафта.