Европа е на пат да се одвикне од зависноста од руските фосилни горива, но се чини дека не може да го повтори тој успех со нуклеарната енергија по една година војна во Украина.
Економските санкции на ЕУ за рускиот јаглен и нафта трајно ја преобликуваа трговијата и ја оставија Москва во „многу полоша позиција“, според Меѓународната агенција за енергетика. Увозот на јаглен падна на нула, нелегално е да се увезува руска нафта со брод, а само четири земји сè уште ја добиваат преку цевководи.
Ова е драстична промена во споредба со блокот, кој во 2020 година доби 54 отсто од увозот на тврд јаглен и една четвртина од нафтата од Русија.
Одлуката на рускиот претседател Владимир Путин да ги затвори славините за гас, бидејќи ЕУ се повеќе се свртува кон снабдување со течен природен гас од други места, доведе до намалување на зависноста од Москва од 40 отсто од испораките на гас на блокот пред војната на помалку од 10 отсто сега.
Но, нуклеарната енергија се покажа како покомплексен јазол за одврзување на земјите од ЕУ – и од историски и од практични причини, пренесува Политико.
Бидејќи конкуренцијата во глобалниот нуклеарен сектор атрофираше по Студената војна, Москва остана да игра главна улога.
Во 2021 година, рускиот државен атомски гигант Росатом ги снабдуваше реакторите на блокот на ЕУ со 20 отсто од нивниот природен ураниум, изврши четвртина од нивните услуги за конверзија и обезбеди третина од нивните услуги за збогатување, според Европската агенција за снабдување Евроатом (ЕСА).
Во истата година, земјите од ЕУ и платија на Русија 210 милиони евра за извоз на суров ураниум, во споредба со 88 милијарди евра што блокот и плати на Москва за нафта.
Вредноста на нуклеарната технологија и увозот на гориво поврзана со Русија ширум светот се зголеми на повеќе од 1 милијарда долари (940 милијарди евра) минатата година, според истражувањето на Кралскиот институт за Обединети услуги (RUSI). Во ЕУ, вредноста на рускиот нуклеарен извоз падна во некои земји како Бугарија и Чешка, но се зголеми во други, вклучително и Словачка, Унгарија и Финска, покажаа податоците на RUSI споделени со Политика.
„Иако е тешко да се извлечат дефинитивни заклучоци од она што во крајна линија е временски ограничен и нецелосен збир на податоци, тоа јасно покажува дека сè уште има зависност и пазар за, руското нуклеарно гориво“, рече Дарја Долзикова, истражувач во RUSI. .
Иако ураниумот од Русија може да биде заменет со увоз од друго место во рок од една година – и повеќето нуклеарни централи имаат дополнителни резерви вредни најмалку една година, според шефот на ЕСА Агњешка Камиерчак – земјите со реактори VVER изградени во Русија се потпираат на гориво произведено од Москва .
„Во ЕУ има 18 нуклеарни централи дизајнирани од Русија и сите ќе бидат погодени од санкции“, рече Марк Хибс, висок соработник во Програмата за нуклеарна политика на Карнеги.
Затоа блокот се бореше во текот на изминатата година да ја таргетира руската нуклеарна индустрија – и покрај постојаните повици од Украина и некои земји од ЕУ да го санкционираат Росатом за нејзината улога во надзорот на окупираната нуклеарна централа Запорожје во Украина и евентуално снабдување со опрема за руската индустрија за оружје.
„Целото прашање за санкционирање на нуклеарниот сектор… во основа беше уништено дури и пред да има значајна дискусија“, рече дипломат на ЕУ кој сакаше да остане анонимен.
Најгласниот противник беше Унгарија, една од петте земји – заедно со Словачка, Бугарија, Финска и Чешка – која има реактори од руско производство за кои досега нема алтернативно гориво.
Бугарија и Чешката Република потпишаа договори со американската фирма Вестингхаус за замена на руското гориво, рече шефот на ЕСА, но процесот може да потрае „три години“ бидејќи националните регулатори исто така треба да го анализираат и лиценцираат новото гориво.
Таа додаде дека „поголемиот проблем“ ширум светот е збогатувањето и конверзијата поради хроничниот недостаток на капацитет во светот. Може да бидат потребни „седум до 10 години“ за да се замени Росатом – и тој рок е условен од значителни инвестиции во секторот.
Додека Финска минатата година се повлече од договорот за изградба на нуклеарна централа од руско производство на западниот брег на земјата – што предизвика тужба од Росатом – другите не го менуваат курсот.
Словачкиот нов советски реактор VVER Мочовце-3 започна со работа на почетокот на овој месец, а Русија ќе го снабдува со гориво најмалку до 2026 година.
Во меѓувреме, Унгарија ги продлабочи врските со Москва давајќи зелено светло за изградба на уште два реактори во својата централа Пакс минатото лето, со заем од 10 милијарди евра од Русија.
„Дури и да стапат на сила, нуклеарните санкции би биле исполнети со исклучоци бидејќи зависиме од руското нуклеарно гориво“, изјави дипломат од друга земја на ЕУ.