Епидемијата од ебола во западна Африка сурово ги разокри слабостите во здравствените системи во земјите каде што таа се појави. Разбирливо е што тие не беа подготвени за еболата која никогаш претходно не била забележана во регионот, но директорот на Светската здравствена организација (СЗО) Маргарет Чен, вели дека она што им неостасува на овие земји е робустна инфраструктура за јавно здравство за да се справи со неочекуваното.
– За оваа вообичаено е потребна добра основа со податоци за да се справува со непознатото, рече таа. „Тоа значи создавање на добар квалитетен пристап и достапност за секого, а не само за богатите луѓе кои живеат во урбани средини, имаат доволно достани установи на вистиски места со довоно добро обучени тимови, и непопречена достава на основни медицински средства и капацитет за дијагностика која дава брзи и точни резултати; и информациски системи кои ќе ги потенцираат недостатоците и директни стратегии и ресурси кон неостварените цели“.
Чен зборуваше на ново назначениот прв Светски ден на универзалното здравствено осигурување (12 декември) и постави амбициозна листа за проверки за здравствените системи кои можат да се справат со се што ќе им застане на пат. Јасно дека е ова предизвик за секоја развиена земја, но уште поголем предизвик е за кревките држави како оние кои во моментов се погодени со еболата.
Следниот пат може да биде сарс
Ник Хатон е истражувач и политички и советник за пракса во Ребилд конзорциум кој работи на тоа како да се зајакнат здравствените системи во постконфликтни држави. Тој за Ирин изјави дека иако истражувањата допрва треба да се направат, постконфликтните средини се скоро со сигурност причината зошто болеста толку брзо се шири. „Нема сомнение дека системите се многу сиромашни и дека нивоата на обученост на тимовите е многу слаба, но исто така постојат и суптилни фактори, како што се прблеми во врска со довербата и слични нешта“, вели тој. „Ова е болест која е многу добро контролирана на други места, но сепак излегува надвор од контрола. Ако ги земете Демократска република Конго и северна Уганда, и таму нема голем број на здравствени професионалци. Затоа зборуваме за нешта како прекинување на врските помеѓу заедниците и јавните служби за кои ќе треба долго време повторно да се изградат“
Хатон истакнува дека е круцијално фокусирањето на овие слабости. „Сега е еболата, но следниот пат може да биде сарс или некоја друга болест. Апсолутно постои потреба за одговор пртотив болестите – еболата е страшна болест и е надвор од контрола – но да се искорени болеста, а да се остават системите онакви како што се, не му оди никому во корист“.
Милениумските цели за развој, кои сега доаѓаат до крајниот рок, ги постави здравствените цели за одделни сектори, мајчинството и детското здравје, или за специфични болести – туберкулозата, маларијата и хив/сидата. Овој пристап има предност во обезбедувањето на мерливи цели и може да привлече донаторски средства, но не функционира во оној вид на системи кои воглавно зависат од тоа за кое зборува Маргарет Чен. Сега кога се во полн замав преговорите за пост -2015 цели, постои шанса да се тргне од еден сектор, „вертикална“ стратегија кон пошироко заснован и „похоризонтален“ пристап.
Дејвид Хејман, шеф на Центарот за безбедност на глобалното здравје во Чатам хаус вели дека мораме да погледнеме во она што се случувало во минатото. „Во минатото постоеше меѓународен договор, во рамките на меѓународните регулативи за здравство, каде јасно е истакнатоо дека 194 држави се согласиле да ги зацврстат своите базични капацитети во јавното здравје. Земјите се оставени самите да евалуираат дали или не ги постигнале овие цели, и тие требаше да ги зацврстат своите клучни капацитети до 2014 година.
-Но што се случи? Тука ќе бидам малку остар кога велам дека донаторските агенции не обезбедија фондови унилатерално за овие држави, а меѓународните организации не се замараат да се обидат да ги присилат на овој договор кој го потпишаа 194 држави. И така се враќаме на нула. И сега мораме се одново да почнеме“.
Користење на вертикалното за мерење на хоризонталното
Потребата за мерливи исходи секогаш оди во прилог на единствена интервенција за болест која е помалку драматична, покомпактно зајакнување на здравствените системи, но Хејман вели дека треба да дознаеме како да ги вкорпорираме двете едни во други. „Треба да искористиме некои од овие проблеми како индикатори за универзалното здравствено осигурување. Ако можете да овозможите третман за хив или туберкулоза за некоја посебна заедница преку систем, и можете кон тоа да придодадете други системи, тоа е универзалното здравствено осигурување. Да го искористиме вертикалното за да го зајакнеме хоризонталното“.
Се разбира, за се требаат пари и дискусиите за универзалното здравствено осигурување кои се водеа на 12 декември во Лондонската школа за хигиена и тропска медицина, отвори жестока дебата за вредостите на различни системи за финансирање.
Ен Милс, заменик директор на Лондонската школа, зборуваше за она за кое таа смета дека се основни правила. „Клучниот принцип на универзалното здравствено осигурување е тоа што луѓето придонесуваат според нивните можности за плаќање, и за користа според здравствените потреби. Добар систем за финансирање треба да биде изедначен – побогатите групи треба повеќе да придонесуваат од сиромашните групи. Второ, треба да се постави минимална зависност на плаќање на лице место; исплата треба однапред да биде собрана. И трето, финансирањето треба да биде обединето на една сметка, а не сегментирано на разни сметки за различни групои од населението“.
Милс потенцира дека многу здравствени системи во Африка се далеку од тоа да го посигнат ова, кога до 48 проценти од трошоцие за здравството во Кенија, до 66 проценти во Нигерија и до 76 проценти во Сиера Леоне ги плаќаат корисниците на лице место, што многу тешко им паѓа на најсиромашните.
Британскиот здравствен систем се финаисира со општо даночење и е бесплатно на лице место, па можеби затоа и не изненадува дека доминантните сегменти на лондонската дебата беа во корист на моделот за јавно финансирање.
Економистот за здравство, Роберт Јејтс, работел на овие прашања во британското министерство за развој, ДФИД и за СЗО. Тој за Ирин изјави: „Клучно е споредбено и јавно управувано финаисирање, или преку даноци или преку споредбено плаќање на социјалното осигурување. Мора побогатите повеќе да плаќаат и тоа на доброволна основа. Ако го оставие тоа да го одлучува пазарот, пазарот секогаш ќе се обиде да даде пониски премии за побогатите луѓе, и да наплатува повисоки премии или да ги исклучува оние на кои грижата повеќе им е потребна. Токму затоа доборволните системи секогаш, ама баш секогаш пропаѓаат. Дури и здравственото осигурување засновано на заедниците, кое звучи одлично, никогаш никаде не профункционирало“.
Интензивен политички процес
Јејтс е остар кон претходните обиди од институции како што е Светската банка, да ги поттикнат земјите во развој да се префрлат кон приватно фииансирани системи, кога луѓето не добиваат или плаќаат од својот џеб кога им треба нега. Тој вели дека е ова страшна грешка, што резултура со ослабени здравствени системи, посебно во Африка. Но гледа дека се случуваат некои позитивни промени, на пример на Тајланд, во Латнска Америка, и од неодамна во Индонезија.
-Ќе откриете дека кога државите прават транзицја кон статус со среден приход, тие имаат ресурси да се придвижат кон јавно финансран систем, но тоа не си доаѓа самото по себе. Даги прислите богатите и здравите вкрстено да ги финансираат болните и сиромашните е интезивен политички процес. Но тогаш некој умен политичар ќе објави дека универзалното здравствено осигурување треба да стане популарно меѓу народот, и е фантастично кога ќе видите дека ова почнува да се остварува.
Ирин – Вашингтон